Χαλκιδική

Έχει τα ίδια βασικά κατασκευαστικά, εξωτερικά (ή μορφολογικά) χαρακτηριστικά, διαφέρει, ωστόσο, στις τυπολογικές παραλλαγές.

Αυτό, όμως,  συμβαίνει και σε άλλες μακεδονικές περιοχές, όπου πάρα το ότι υπάρχουν ομοιότητες κατασκευής και εν μέρει εξωτερικών χαρακτηριστικών, η τοπική τυπολογία είναι διαφορετική. Κατά συνέπεια τα σπίτια Βέροια έχουν ένα διαφορετικό πρόσοψη από τα σπίτια της Καστοριάς και της Σιάτιστας, καθώς επίσης και τα σπίτια της Φλώρινας διαφέρουν από τα σπίτια στα Αμπελάκια ή σε άλλες  προαναφερθείσες περιοχές.

Ένα θεμελιώδες οικοδομικό στοιχείο των σπιτιών είναι οι πέτρινοι τοίχοι του ισογείου, οι οποίοι περιβάλλουν τον όροφο από τρεις ή τέσσερις πλευρές και τον υποστηρίζουν. Ο όροφος αποτελείται από ένα ξύλινο πλαίσιο που γεμίζεται μέχρι επάνω με  μικρά τούβλα, σοβατίζεται και σε ορισμένες περιπτώσεις δημιουργεί συχνά μια προεξοχή, «το σάνιζι» (μια χαρακτηριστική προεξοχή).

Ένα άλλο βασικό τυπολογικό στοιχείο είναι το μεγάλο, εσωτερικό και καλυμμένο μπαλκόνι, το «χαγιάτι» που κατέχει συνήθως τη νότια πλευρά του ορόφου. Όλες οι τυπολογικές παραλλαγές του σπιτιού στη Χαλκιδική βασίζονται στις παραλλαγές που παρατηρούνται στο «χαγιάτι». Μερικές φορές προστίθενται ένα ή δύο δωμάτια αναλογικά με το «χαγιάτι». Μπορούμε να φθάσουμε στον όροφο του σπιτιού μέσω του μισο-σκεπασμένου μέρους του ισογείου, που βρίσκεται κάτω από το «χαγιάτι», από μια σκάλα που καταλήγει  συνήθως στο μπαλκόνι (χαγιάτι). Σπανιότερα, σε κάποιες περιπτώσεις, η σκάλα δεν καταλήγει σε κάποιο δωμάτιο, αλλά σε ένα κεντρικό προθάλαμο.
Βρίσκουμε επίσης κτίρια με στενή πρόσοψη καθώς επίσης και με φαρδιά, ένα καθαρά τοπικό χαρακτηριστικό της Χαλκιδικιώτικης αρχιτεκτονικής.

Σε ορισμένα χωριά ορεινών περιοχών το «χαγιάτι» μειώνεται σε έκταση ή εξαφανίζεται: μερικές φορές μάλιστα μετατρέπετε σε σκεπασμένο ή ανοιχτό μπαλκόνι. Σε αυτές τις περιπτώσεις η σκάλα καταλήγει στο μπαλκόνι. Στην αρχιτεκτονική της Χαλκιδικής βρίσκουμε επίσης το χαρακτηριστικό γνώρισμα της προεξοχής (το σάνιζι) σε συγκεκριμένα μέρη του ορόφου ή κατά μήκος μιας ολόκληρης πλευράς του σπιτιού. Η ποικιλία στις μορφές των ανοιγμάτων (πόρτες και παράθυρα) παρουσιάζει επίσης μεγάλο ενδιαφέρον: ειδικά η μορφή της πέτρινης κεντρικής εισόδου  που βλέπει στο δρόμο.

Το τζάκι είναι το σημείο όπου οι δημοφιλείς βιοτέχνες παρουσίασαν όλη την ικανότητα και την αφθονία της φαντασίας τους. Με τα φτωχά τεχνικά μέσα τους και καθοδηγημένοι μόνο από το προσωπικό τους γούστο και την αγάπη τους για την ομορφιά, έχουν πραγματικά  μετατρέψει το τζάκι από ένα απλό λειτουργικό στοιχείο σε ένα έργο τέχνης. Οι καπνοδόχοι των τζακιών παρουσιάζουν επίσης την ίδια ποικιλία. Μπορούμε να δούμε όλες τις μορφολογικές παραλλαγές των καπνοδόχων της Μακεδονίας, συγκεντρωμένες στις καπνοδόχους της Χαλκιδικής.

Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ξύλο παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην αρχιτεκτονική της Χαλκιδικής. Ξύλο συναντά κανείς στα περισσότερα μέρη του σπιτιού, το πλαίσιο των τοίχων, η στέγη, τα πατώματα του ορόφου, τα «χαγιάτια», καθώς επίσης και τα ανοιχτά μπαλκόνια, οι  υποστηρίξεις, οι ακτίνες, τα παραθύρων και οι πόρτες, είναι όλα ξύλινα. Αισθάνεται κανείς  την παρουσία του ξύλου σε κάθε μέρος της κατασκευής σε συμμετρικές διατομές. Είναι πάντα άβαφο και ορατό από όλες τις πλευρές. Η μόνη διακόσμηση από τους βιοτέχνες ήταν η περιορισμένη γλυπτική στους ξύλινους στυλοβάτες και στα μεγάλα εσωτερικά και καλυμμένα μπαλκόνια (χαγιάτια).

Στη Χαλκιδική ο φούρνος χτιζόταν  πάντα έξω από το σπίτι και έπαιρνε  διαφορετικά σχήματα και μορφές. Μερικές φορές προεξείχε και ήταν όπως ένα τζάκι που κατασκευάζεται σε ένα πιο ψηλό επίπεδο από το έδαφος, μερικές φορές πάλι ήταν ένα αποσυνδεμένο μικρό κτίριο.

Στη Χαλκιδική συναντάμε όλες τις κατηγορίες από τα πιο απλά σπίτια με ένα δωμάτιο ή με έναν όροφο μέχρι και τα πιο σύνθετα μέγαρα.