Νάξος

Εδώ στην κορυφή του Ζα, ένας αετός μετέφερε στον Δία τον κεραυνό, με την δύναμη του οποίου έγινε κύριος του Ολύμπου. Ο Ζευς ερωτεύτηκε τη Σεμέλη, κόρη του βασιλιά της Θήβας, η οποία λίγο μετά την ένωσή τους του ζήτησε να εμφανιστεί μπροστά της με όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Η θνητή καρδιά της όμως, δεν άντεξε την λάμψη του και ξεψύχησε πριν προλάβει να γεννήσει το έμβρυο που κυοφορούσε. Ο Δίας πήρε το έμβρυο και το έραψε στον μηρό του, απ’ όπου και γεννήθηκε μετά από λίγο καιρό στη Νάξο, ο Διόνυσος (φωτογραφία - αναπαραστάση του Διονύσου από αρχαίο πάπυρο). Οι Νύμφες Φιλία, Κλειδή και Κορώνη ανέλαβαν την ανατροφή του στο «κακό σπήλαιο» της Κορώνου. Από τότε η Νάξος λάτρεψε τον Διόνυσο, τον θεό του οίνου, ο οποίος την προίκισε με πλούσιους αμπελώνες.

Αργότερα, ο Θησέας, ο οποίος σκότωσε τον μινώταυρο με την βοήθεια της Αριάδνης, επιστρέφοντας από την Κρήτη σταμάτησε στη Νάξο, που εκείνη την εποχή ονομαζόταν Δία, για ανεφοδιασμό. Μαζί του είχε και την Αριάδνη, την οποία όμως εγκατέλειψε στο νησί. Ο Διόνυσος είδε την κοιμισμένη Αριάδνη και την ερωτεύτηκε. Αφού την έκανε σύζυγό του, μια νύχτα την οδήγησε στο όρος της Νάξου Δρίον, απ' όπου και ανέβηκαν μαζί στον Όλυμπο. Εκεί ο Δίας έκανε την Αριάδνη αθάνατη.

Το όνομά της η νήσος φέρεται να έλαβε από τον "Νάξο", το θρυλικό ηγεμόνα των πρώτων αποίκων στη νήσο που ήταν Κάρες, φερόμενο ως γιο του Πολέμωνα ή κατ΄ άλλους ως γιο του Ενδυμίωνα ή τέλος γιο του Απόλλωνα και της νύμφης Ανακαλίδας. Άλλοι ιστορικοί ερευνητές και φιλόλογοι θεωρούν ότι το όνομα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη "νάξαι", που σημαίνει "θύσαι", από τις πλούσιες θυσίες που γίνονταν στη νήσο προς τιμή των θεών. Το όνομα Νάξος διατηρήθηκε στο διάβα των αιώνων μέχρι τους μέσους χρόνους, όπου έγινε Ναξία και ακολούθως Ναξιά και στη συνέχεια Αξιά.

Επίσης η Νάξος φέρεται από τους μυθικούς χρόνους και με το όνομα "Δία" (από τον Όμηρο, Οδύσ λ325), καθώς και στον ομηρικό ύμνο προς τον Απόλλωνα, όπως και με τα κοσμητικά: Στρογγύλη, Μικρή Σικελία, Τραγία, Διονυσιάς, Καλλίπολις, Λιπαρά κλπ. από διάφορους συγγραφείς. Η πρώτη Κορινθιακή αποικία στη Σικελία ονομάστηκε Νάξος. Ο πλούτος των περί της Νάξου μύθων αποδεικνύει τη σπουδαιότητα που είχε η Νάξος κατά την αρχαιότητα. Οι μύθοι αυτοί συνδέονται κυρίως με τη μυθολογούμενη γέννηση των τριών εγχώριων νυμφών Φιλίας, Κορωνίδας και Κλείδης, που επιμελήθηκαν την ανατροφή του Διονύσου, για τον οποίο η Νάξος ήταν η πατρίδα του. Αλλά και για το Δία αναφέρεται πως εδώ ανατράφηκε και ενηλικιώθηκε, όταν μεταφέρθηκε από την Κρήτη και ότι από εδώ εξόρμησε προκειμένου να καταλάβει τη βασιλεία των θεών. Στη Νάξο επίσης λατρευόταν και ο Απόλλωνας ο Τράγιος ή Τραγαίος, υπήρχε δε και αρχαίος ναός του Δηλίου Απόλλωνα έξω από την αρχαία πόλη, καθώς και τέμενος προς τιμήν του Εφιάλτη. Από τον περίφημο αρχαίο ναό του Διονύσου κανένα ίχνος δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα.

Στην ανατολική πλευρά του όρους Κόρωνος υπάρχει ένα μεγάλο σε μήκος περίεργο σπήλαιο, που ακόμη δεν έχει αξιοποιηθεί, με διπλή είσοδο, έναν μεγάλο προθάλαμο και που συνεχίζει σε μήκος, εντός του οποίου υπάρχουν ίχνη αρχαίας λατρείας, πιθανώς του ιερού της μιας των ναξίων νυμφών της Κορωνίδας, εκ της οποίας και το ομώνυμο χωριό.