ΝΑΥΠΛΙΟ

Ατενίζοντάς την από τον λόφο της Ακροναυπλίας και στη συνέχεια κατηφορίζοντας ανακαλύπτεις την αρμονική συνύπαρξη ιστορικών κτιρίων όλων των εποχών -ενετικά, οθωμανικά, πρώιμα, νεοκλασικά- με μικρότερα λαϊκά κτίσματα που μαζί με μια σειρά ιστορικών ιχνών και στοιχείων -κρήνες εποχής τουρκοκρατίας, ιστορικές επιγραφές και αναθήματα, ηρώα αλλά και φυσικά στοιχεία- συνθέτουν την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της πόλης.
Κι ακόμη, ένα σχεδόν απόλυτα διατηρημένο οδικό δίκτυο με μια ποικιλία μορφών και ιδιαίτερων χαρακτηριστικών συμμετέχει στη σύνθεση αυτής της φυσιογνωμίας.

Η παρουσία κτιρίων ενετικής αρχιτεκτονικής προσδίδει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα στην πόλη - γνώριμο σ' όλες τις ενετικές κτήσεις της ελληνικής επικράτειας.

Το Οπλοστάσιο του Στόλου στην πλατεία Συντάγματος, σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Διοικητήριο που στέγασε το Εκτελεστικό, στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης το Ενετικό Σχολείο δίπλα στον Αη Γιώργη, πιθανότατα η σχολή Ευελπίδων, αλλά και άλλα μη επώνυμα κτίρια, κτισμένα επί Ενετών, ξεχωρίζουν με τις σημαντικές τους διαστάσεις τις αναλογίες των πλήρων και κενών στις όψεις τους και το ιδιαίτερο υλικό κατασκευής τους - μικρές ακανόνιστες πέτρες με κόκκινες πλίνθους στερεά δεμένες μεταξύ τους, μεγάλους πώρινους λίθους στις γωνιές των κτιρίων και στο πλαίσιο των ανοιγμάτων, τοξοστοιχίες στο ισόγειο και τοξωτά παράθυρα. Χαρακτηριστικές είναι εξάλλου και οι διαμορφώσεις των εισόδων τους με τα καμαρωτά θυρώματα που απαντώνται σήμερα και σε νεώτερα σχετικά κτίρια της πόλης, αποτελώντας πιθανότατα απομεινάρια παλαιότερης κατασκευής στην ίδια θέση.

Λαϊκά κτίσματα

Εξίσου σημαντική και ξεχωριστή αρχιτεκτονική παρουσία αποτελούν το τζαμί στην πλατεία Συντάγματος, το Βουλευτικό (που ήταν παλαιότερα τεκές του Αγά Πασά), οι φυλακές του Λεονάρδου (παλιός μενδρεσές) και οι εκκλησίες της πόλης κτισμένες στην περίοδο της πρώτης Ενετοκρατίας (ο Αη Γιώργης, σημερινή Μητρόπολη, η Φραγκοκλησιά, εκκλησία των Καθολικών, ο ναός της Θεοτόκου πίσω από την πλατεία Συντάγματος) ή στην περίοδο της δεύτερης Ενετοκρατίας (ο Άγιος Νικόλαος στην παραλιακή ζώνη το 1713 και η ιστορική εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα το 1702).

Πέρα όμως από τα ιστορικά και επώνυμα δημόσια και θρησκευτικά κτίρια, ξεκινώντας από τους πρόποδες του λόφου της Ακροναυπλίας και κατηφορίζοντας προς το παλιότερο τμήμα ανάπτυξης της πόλης, συναντάμε ένα σύνολο από μικρότερα λαϊκά κτίσματα, που χρονολογούνται στην πλειοψηφία τους πριν το 1828.

Πρόκειται για διώροφα, συνήθως σπίτια μικρής κλίμακας, που γίνονται ορισμένες φορές σε κάποιο τμήμα τους τριώροφα, λόγω της έντονης κλίσης των δρόμων της πάνω πόλης. Είναι κτισμένα με λιθοδομή και καλύπτονται με κεραμοσκεπή. Οι εξώστες, όπου υπάρχουν, είναι ξύλινοι και στηρίζονται σε ξύλινα ή απλά μεταλλικά φουρούσια. Τα ανοίγματά τους τοποθετούνται ελεύθερα στις όψεις των κτιρίων, και αποκτούν ενίοτε κάποια συμμετρία, σε περιπτώσεις κτιρίων σε συνεχές σύστημα

Τα παράθυρά τους έχουν είτε συμπαγή καρφωτά εξώφυλλα είτε εξώφυλλα με κινητές ρυθμιζόμενες περσίδες. Σε πολλά από τα ισόγεια, υπήρχαν μαγαζιά, ενώ στους ορόφους κατοικίες με 1-2 κύρια δωμάτια στον όροφο. Τα λαϊκά αυτά κτίσματα, δεν έχουν ιδιαίτερα ρυθμολογικά χαρακτηριστικά, εκ-φράζουν όμως την τοπική λαϊκή παράδοση και τις παραδοσιακές τεχνικές.

Ορισμένα από αυτά, μεγαλύτερης κλίμακας και περισσότερο προσεγμένης κατασκευής χρονολογούνται από την περίοδο της Ενετικής κυριαρχίας. Σε κάποια λαϊκά κτίσματα, απαντώνται διατηρημένα «σαχνίσια» που θυμίζουν, την παλιότερη φυσιογνωμία της πόλης, ενώ άλλες φορές η χρήση πρόσθετων διακοσμητικών στοιχείων στις όψεις τους, σηματοδοτεί μεταγενέστερες τροποποιήσεις ή επισκευές τους.

Η γραφικότητα των λαϊκών αυτών κατασκευών συνοδεύεται και από μια γραφικότητα και ελευθερία στην χάραξη και στα γεωμετρικά χαρακτηριστικά των δρόμων, που ακολουθούν την τοπογραφία του χώρου και προσφέρουν ευχάριστες εκπλήξεις και οπτικές εναλλαγές στον περιπατητή.

Νέες επιδράσεις

Αντίθετα, στο επίπεδο και σχετικά νεώτερο τμήμα της πόλης, οι δρόμοι έχουν χαραχθεί βάσει σχεδίου, και τα κτίρια έχουν στην πλειοψηφία τους σχεδιαστεί από στρατιωτικούς ή ιδιώτες μηχανικούς, που έφτασαν αμέσως μετά την απελευθέρωση, για να βοηθήσουν στην ανασυγκρότηση του νεώτερου ελληνικού κράτους.

Οι επιδράσεις της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής, και οι προσπάθειες διαγραφής όλων των στοιχείων που θυμίζουν το παρελθόν, μαζί με μία σειρά νόμων του Καποδίστρια, καθόρισαν την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία αυτού του τμήματος της πόλης. Πολλά νέα κτίρια κτίστηκαν και αρκετά παλιότερα επισκευάστηκαν και μετασχηματίστηκαν. Είναι συνήθως τριώροφα, σημαντικού ενίοτε μεγέθους, κτισμένα με λιθοδομή που παραμένει ορισμένες φορές ανεπίχριστη στο ισόγειο ή και στον πρώτο όροφο. Έχουν εξώστες ξύλινους, συμμετρικά τοποθετημένους στην όψη, που στηρίζονται με ξύλινα ή μεταλλικά -έντεχνα ορισμένες φορές- φουρούσια. Τα παράθυρά τους είναι συνήθως περσιδωτά με κινητές ρυθμιζόμενες περσίδες.

Μεταξύ των ορόφων και κάτω από την στέγη, υπάρχουν σχεδόν πάντα οριζόντια γείσα, περισσότερο ή λιγότερο διακοσμημένα. Τα «πρώιμα» αυτά κτίρια εμφανίζουν αυστηρότητα και τυπικότητα στις όψεις τους μαζί με κάποιες πρώτες αρχές συμμετρίας.

Ορισμένα από αυτά που κτίστηκαν ή επισκευάστηκαν από λαϊκούς τεχνίτες, έχουν εμφανή τα στοιχεία της λαϊκής καταγωγής τους.

Ο νεοκλασικισμός

Τέλος από το 1833 και μετά, εποχή του πρώιμου αρχικά (1833-1863) και ώριμου στη συνέχεια (1863¬1897) ελληνικού νεοκλασικισμού εμφανίζονται και στο Ναύπλιο δείγματα αυτού του ρυθμού. Κτίρια διώροφα ή τριώροφα χαρακτηρίζονται από τη συμμετρία των όψεων αλλά και των κατόψεών τους και την ύπαρξη όλων των κυριότερων τουλάχιστον ρυθμολογικών στοιχείων στις όψεις τους (παραστάδες, επίκρανα, κυμάτια, δια-κοσμημένα γείσα).

Ακόμη όμως κι αυτά, εμφανίζονται αρκετά διαφορετικά μεταξύ τους. Από την λιτότητα των όψεων του πρώτου Γυμνασίου της πόλης στην οδό Βασιλέως Κωνσταντίνου, που αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λιτότητας των νεοκλασικών της πρώτης περιόδου, καταλήγουμε στα κτίρια του ώριμου νεοκλασικισμού που εμφανίζουν άμεσες αναφορές σε έργα του Ziller στις όψεις τους με βαριές τοξοστοιχίες από λαξευτούς λίθους στο ισόγειο, μαρμάρινους εξώστες με βαριά κιγκλιδώματα και επίσης μαρμάρινα φουρούσια, κορνίζες, παραστάδες, γείσα, γαλλικά κουφώματα κ.λπ.
Κι άλλα νεώτερα κτίρια των αρχών του αιώνα, συμβάλλουν στη συγκρότηση της υψηλής ποιοτικά αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης. Μιας πόλης που διατηρεί ακόμα τον ιστορικό της χαρακτήρα παρά τις πολλές αλλοιώσεις και καταστροφές που υπέστη μέσα στον αιώνα μας.